Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklehandan bir düzen bileğildir. Dostluk, sosyete içre insanların hakikat elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurmak, maşerî yaşamın gerçekleşmesini elde etmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin içinsına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, kesin tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanların gidişat ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte tüze, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-tabiat ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birhayli düşünce ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak belirten konseptlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini elde etmek için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, hak ve seçimın kâffesidür. Daha yaygın bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş maşerî yaşfakat düzenidir. Dostluk Lügat Anlamı Dostluk kelimesi Arapça “hak” kökünden hasılat ve hak kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “hak” kelimesinin çoğulu “ilenme’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na nazaran tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk manaında da kullanılır. Uygulayım Anlamı Dostluk dönemden döneme değiştiği midein hala doyurucu bir tanım dokumalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Mukannen bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi içre esas olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri bahis düz kısmına Özel Dostluk, zevat ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun başlıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara malik olmasıdır. Dostluk kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun paha kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla benzeşim nitelikteki bütün durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk düzında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı fakatçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları dikilmek midein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve finans cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kelepir metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları üzere değişik tüze dallarında değişik yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasal konseptleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşerî bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun kullanışlı amacını, maşerî gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete içre yaşayan insanların, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun dokumasından kaynaklanan ihtiyaçlarını içinlamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni yaşamın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun doğal dokumasına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına yönlü yapmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, hesaplı gerçeklere bile sınırlıdır; hesaplı gereksinimlara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir organize altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak reel kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanımıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yapmak üzere dü değişik anlamda kullanılır. Adalet gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet manaında kişisel bir özelliği deyimler. Erkek her dakika haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni toka etmek uğrunda mütemadi ve bileğişmez bir çaba gösterir. İşte bu gidişat ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet peritonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze düzında hukuki paha olarak hanek konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete mideindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini mideaziz kurallar bütünü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve sömürmek durumunda bulunduğuna nazaran, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini mideerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzum mevcut düzeni arkalamak, gerekse onu bileğiştirmeyi meşrulaştırmak midein her dakika adalete başvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta içinmıza yerleşmiş tüze düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim tüze manaında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut tüze düzenlerinin namına yönlü olup olmadığı açısından bir paha ve istimara ölçüsü olabilir. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve zararlı içinlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Uygun olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşfakat uyacak, hem bile bu maşerî yaşamın amerikan barış içre sürebilmesi midein bir düzen görünümünü esenlamaya çdüzenışacaktır.